De Warren en de Donut-economie – Deel 1

Hoe Wooncoöperatie De Warren eraan bijdraagt om ‘in’ de veilige en rechtvaardige donut te raken.

Door: Ronald de Haan

Dat de traditionele kijk op hoe we economie bedrijven niet houdbaar is valt niet te ontkennen—denk maar aan de klimaatcrisis en de wooncrisis waarin we ons nu bevinden. Kort gezegd: Het moet groener en socialer, en radicaal anders. Maar hoe dan? Het model van de donut-economie biedt een fundamenteel nieuwe kijk op wat we van de economie willen, en hoe dit kan bijdragen aan onze samenleving. Amsterdam heeft ambitieuze plannen om de donut-economie te omarmen, en De Warren draagt hieraan bij.

In dit artikel doen we een aantal aspecten van de donut-economie uit de doeken, en leggen we uit hoe het initiatief van De Warren hierbij aansluit.

De donut-economie in een notendop

Wat is nou de donut-economie? Om de kern te begrijpen hoef je geen econometrie gestudeerd te hebben. We leggen de belangrijkste ideeën uit in een paar alinea’s.

Het klassieke model; onbeperkte groei

In het klassieke model van de economie is alles gedreven door groei. De economie moet altijd blijven groeien, en dit wordt vaak als het belangrijkste doel gezien. Als ze het op het journaal hebben over “hoe het gaat met de economie”, dan gaat het bijvoorbeeld vrijwel altijd over de groei (van bijvoorbeeld het bruto binnenlands product).

Als iets elk jaar met een bepaald percentage groeit, dan heet dit exponentiële groei, en dit betekent dat de groei vroeg of laat elke grens te buiten zal gaan. Dit is wat er nu aan de hand is met het verbruik van de buitensporig groeiende economie. Van allerlei natuurlijke bronnen hebben we maar een beperkte hoeveelheid op aarde—denk aan zoet water, zuurstof genererende bossen, capaciteit om broeikasgassen op te vangen, etc. Ons verbruik van deze bronnen blijft maar groeien, en ze raken snel op!

Een ander nadeel van de eenzijdige focus op economische groei is dat het leidt tot sociaal-economische ongelijkheid. Als de totale som van de economie groter wordt dan telt dit als groei, ook als de minder bedeelden nog minder krijgen bijvoorbeeld. Kijk maar eens naar de woningmarkt. Er is een enorme groei in de prijzen van huur- en koopwoningen, maar het wordt voor veel mensen enorm moeilijk om betaalbare woonruimte te vinden. Aan de basis van deze problematiek staan politieke keuzes die voor een groot deel gebaseerd zijn op het model van de onbegrensde groei van de economie.

De donut, met het sociale fundament in het gat, en de ecologische plafonds aan de buitenkant.
Bron: Wikipedia, CC BY-SA 4.0

Alternatief model: de donut

De donut-economie is een alternatief economisch model waarin het niet gaat om groei. Dit model is ontwikkeld door de econoom Kate Raworth, en bouwt voort op werk van economen over de hele wereld om een duurzame en rechtvaardige economie te verwezenlijken. Kort gezegd meet men in de donut-economie de welvaart door te kijken naar hoe goed aan de behoeften van mensen voldaan wordt, terwijl we binnen de ecologische grenzen van de aarde blijven.

Dit kun je grafisch weergeven met behulp van een donut—vandaar de naam “donut-economie”. In het gat van de donut staat het sociale fundament: in hoeverre we iedereen voorzien van dingen als voedsel, water, gezondheidszorg, energie, onderwijs en huisvesting, en in hoeverre we zaken als sociale gelijkheid en gendergelijkheid realiseren. Aan de buitenkant van de donut staan de ecologische plafonds die gebaseerd zijn op de grenzen van wat de aarde ons kan bieden. Deze hebben te maken met bijvoorbeeld klimaatverandering, verlies van biodiversiteit, verzuring van de oceanen, en lucht- en stikstofvervuiling.

Het idee van de donut-economie—aan de behoeften van alle mensen voldoen binnen de draagkracht van de aarde—komt er dus in deze grafische weergave op neer dat het doel is met ons allen in die ‘donut’ zelf te komen en daar te blijven. We moeten dan balanceren tussen de twee grenzen (het gat en de buitenkant). Dit is, zoals Raworth het in haar oorspronkelijke artikel noemde, de veilige en rechtvaardige ruimte voor de mensheid.

Infographic over op wat voor manieren (in rood) we nog niet binnen de donut zitten.
Bron: Wikipedia, CC BY-SA 4.0

Hoe raken- en blijven we binnen de donut?

Het idee van het nieuwe economische model is helder. Maar hoe krijgen we het nou precies voor elkaar om binnen de donut te geraken en te blijven? Raworth doet zeven denkrichtingen uit de doeken in haar boek die we kunnen gebruiken om de donut-economie te omarmen en in te voeren.

Het initiatief van De Warren sluit op allerlei manieren aan bij deze verschillende denkrichtingen—en daarmee bij de donut-economie in het algemeen. In de rest van dit artikel doen we een aftrap tot een overzicht hiervan door drie van de denkrichtingen kort uit te leggen, en een aantal aspecten van De Warren te belichten die bij deze denkrichtingen aansluiten.

Een rechtvaardige verdeling

Lange tijd was de aanname dat als een economie zich maar voldoende ontwikkelt, dat de welvaart dan automatisch gelijker verdeeld wordt. De econoom Thomas Piketty heeft in zijn boek Kapitaal in de 21e eeuw aangetoond dat dit niet klopt, en hij betoogt dat we bij het vormgeven van economische systemen moeten nadenken over herverdelingsmechanismen om economische ongelijkheid tegen te gaan. Een van de denkwijzen van de donut-economie is dan ook dat we een rechtvaardige verdeling niet moeten benaderen als een gevolg van genoeg groei (want dat is het niet). In plaats daarvan moeten we bewust inzetten op mechanismen die economische ongelijkheid tegengaan.

Foto van Justitia, door Tingey Injury Law Firm op Unsplash

Een van de aspecten van De Warren die hierbij aansluiten is het feit dat we gezamenlijk, als vereniging, eigenaar zijn van ons pand. De huur die we betalen voor onze woonruimte gaat dus niet naar een externe huisbaas—een investeerder die het gebouw bezit, en die dus nog rijker wordt zonder er veel voor te doen naast het al bezitten van een hoop kapitaal. Door De Warren op deze manier op te zetten dragen we dus niet bij aan groeiende economische ongelijkheid.

En algemener gezegd, we willen met De Warren laten zien hoe je een wooncoöperatie kunt opzetten om op deze manier woonruimte te realiseren die de bestaande ongelijkheid niet versterkt. Dit doen we niet om ons idee te verkopen of er rijk mee te worden. Onze motivatie is om een weg te banen voor (o.a.) rechtvaardigere alternatieven op de woningmarkt.

Foto van een open hangslot, door iMattSmart op Unsplash

Los van de groeiverslaving

Dit brengt ons bij de volgende denkrichting: loskomen van de groeiverslaving waar we de afgelopen eeuw zo aan verknocht waren, met alle negatieve gevolgen van dien. Raworth beargumenteert dat het hiervoor nodig is om niet langer het doel van eeuwige groei te gebruiken om onze keuzes te sturen (en om in plaats daarvan de donut te gebruiken).

Doordat De Warren niet in bezit is van een investeerder die uit is op rendement, zijn we niet intrinsiek afhankelijk van de groeiverslaving van de woningmarkt. Er zijn geen aandeelhouders die we tevreden moeten houden met groeiende winsten. Doordat De Warren niet uit is op financieel gewin, zullen de huren bijvoorbeeld niet verhoogd worden puur voor een hogere winst. Hierdoor zullen de huren betaalbaar blijven—en na verloop van tijd zelfs goedkoper worden ten opzichte van andere huurprijzen.


Dit biedt ook ruimte aan de bewoners van De Warren om te wonen en te leven op een manier dat ze minder afhankelijk zijn van de groeiverslaving van de economie in het algemeen. Als de huurprijzen bijvoorbeeld minder snel stijgen, staan bewoners ook minder onder druk om een alsmaar stijgend inkomen te bemachtigen. Wie weet kunnen ze zich dan zo meer ontplooien op vlakken die in onze huidige economie niet (zo sterk) met geld beloond worden.

De mens als rijk en veelzijdig wezen

Een andere belangrijke denkrichting in de donut-economie is dat we moeten afstappen van de mens als puur economisch wezen, dat alleen maar gedreven wordt door geld en alles berekenend bekijkt. Mensen zijn veelzijdig, divers en sociaal, en gedreven door allerlei waarden. Bovendien veranderen de voorkeuren en smaken van mensen gedurende de tijd. Door dit te accepteren, en sterker nog, door dit in te zetten als kracht, vergroten we onze kansen om binnen de veilige en rechtvaardige ruimte van de donut te belanden en te blijven.

In de opzet van De Warren staan de bewoners in al hun facetten centraal, en niet slechts als homo economicus. Zo zijn de sociale interactie tussen de bewoners en de uitwisseling met de buurt belangrijk onderdelen van het hele ontwerp. Ook zien we het samenwonen niet als een puur financiële transactie. We omarmen de gezamenlijkheid, de samenwerking om ons gebouw en onze woongemeenschap te onderhouden, en het helpen en ondersteunen van elkaar, op allerlei vlakken.

Foto van lachende kinderen, door Robert Collins op Unsplash

Wordt vervolgd..

Dit waren nog maar een paar aspecten van het project van De Warren, en ook hebben we nog lang niet alle denkwijzen van de donut-economie behandeld. Zo sluit het circulaire bouwen ook uitstekend aan bij de donut-economie.

We gaan verder met het uitlichten van hoe De Warren aansluit bij de donut-economie in de volgende uitgave in deze serie.

Meer weten?

Natuurlijk omvat het begrip donut-economie meer dan dat we in dit artikel kunnen uitleggen. Wil je meer weten? Kijk hier dan eens naar:

Bronnen:

Joey Hodde