Oogsten en stadsjutten: circulair bouwen in de praktijk met Pepijn Determann

Door Linda Vermaat - jui 2022

“Het is gaaf om te zeggen: ‘Weet je hoeveel ton hardhout in de voorgevel zit? Dat is niet voor ons gekapt, maar hergebruikt!’“.

Aan het woord is Pepijn Determann, een veelzijdige kracht binnen De Warren. Deze architect van opleiding beweegt flexibel mee met de verschillende stadia waarin ons huizenproject zich bevindt. Zo begon hij in het ontwerp en bouwteam, daarna in het oogstteam en zit hij tegenwoordig in het interieur- en klusteam. Hij zorgt ervoor dat het interieur van de gemeenschappelijke ruimtes geen ratjetoe wordt, maar mooi op elkaar aansluit. Hoe hij te werk is gegaan lees je hieronder. 

Waarom is hergebruik binnen De Warren belangrijk? 

Naast de milieu impact, die een stuk lager is bij oogsten van materialen, willen wij aan de bouwsector laten zien dat CO2 uitstoot verminderen ook echt kan. Meer weten over de milieu impact? Zie hier het artikel van Just: Hout een tweede leven geven. Wat daarnaast voor mij als ontwerper belangrijk is, is een voorbeeld geven van continuïteit en behoud van potentieel in de bouwsector. Dat begint met de grondhouding van een ontwerper en een ontwikkelaar. In plaats van a-contextueel, vanaf een leeg vel papier ontwerpen, wat nu veelal gebeurt, betekent dit werken met de bestaande condities van een plek: ruimtelijk, sociaal & ecologisch. Dat betekent dat de architect en opdrachtgever zich meer verdiepen in wat er op de plek aan materiële en immateriële context en potentie is, en koste wat het kost deze potenties proberen te verbinden.

De Warren is op zoek gegaan naar materialen die al bestaan in de stad als complex ecosysteem, om deze vervolgens in te zetten in ons gebouw. Het maken van dergelijke impact kost extra tijd, maar doordat we een grote groep van toekomstige bewoners hebben, kunnen we dit voor elkaar krijgen. We kunnen de capaciteit van de groep inzetten. Zo verbinden we de materiële potentie en sociale potentie van deze plek op IJburg om impact te maken. Het aansturen van dit proces was een grote uitdaging, maar door te werken met verschillende commissies hebben we dit voor elkaar weten te boksen. Zo stappen onze bewoners niet alleen in een ideologische context bij deelname aan De Warren, maar ook in in een pragmatische meewerkstructuur. Wij gaan door tot het af is, maar dat kunnen wij.

Hoe organiseer je dat?

Dat ging in elke fase anders. In 2019, tijdens het schetsontwerp, werkte ik bij Superuse Studios en daar leerde ik te werken via het proces. Je begint met te inventariseren: wat is beschikbaar. Je gaat letterlijk bedrijven langs en kijkt wat ze hebben. Je belt slopers met de vraag wat voor materialen zij hebben en of je die kan overnemen. De uitkomst van deze zoektocht met daarin onder meer hoeveel houtpartijen van een bepaalde houtsoort zijn beschikbaar heb ik vastgelegd in een boekwerk van 50 pagina’s. Dit pakket heb ik gegeven aan onze architecten. Sebas van Natrufied (onze architect) vond het ook interessant en heeft onze visie gekoppeld binnen het ontwerpbureau. 

Onze Mikado voorgevel is één van de resultaten van deze zoektocht. Het is gaaf om te zeggen: ‘Weet je hoeveel ton hardhout in de voorgevel zit? Dat is niet voor ons gekapt, maar hergebruikt!’ Tip: weet bij de architect het goede moment aan te voelen, wanneer je over oogsten wilt beginnen. Als je dit te laat aangeeft en dan op basis van een uitgedetailleerd ontwerp gaat kijken of je deze materialen gaat vinden met oogsten, dat gaat dan niet lukken. De moeilijkheidsgraad van de opdracht voor de architect wordt hierdoor wel wat hoger, want het geeft meer onzekerheden dan zij van nature gewend zijn. Zo is tijdens het proces niet duidelijk wat tweedehands geleverd gaat worden, wanneer dat precies wordt geleverd, waar wordt het opgeslagen etc. Elk materiaal is anders en tot het moment dat je het materiaal daadwerkelijk ziet weet je nog niet of het echt bruikbaar zal zijn.

Al deze flexibiliteit en op zoek gaan naar materialen kost extra uren. Daarom is het handig om van te voren goed af te spreken wie dit oppakt en van twee kanten een participatieve insteek in het proces te hebben.  Bij De Warren hebben wij zelf er veel eigen uren in gestoken. Zo heeft de groep drie ochtenden heel veel planken voor de gevelbekleding moeten slepen bij de zagerij. Gelukkig kunnen wij aanspraak maken op een grote groep, zodat er altijd een paar kunnen.

Hoe kun je die onzekerheid in het proces verkleinen? Wanneer is er bijvoorbeeld een go / no go moment?

Bij een groot project als De Warren kun je alleen werken met producten in grote kwantiteit. Het is ondoenlijk om overal kleine stukken vandaan te  sprokkelen. Voor onze voorgevel hebben wij 600m2 hardhout nodig en dit lukte alleen doordat we een batch vonden van honderden vierkante meters. Pas als de batch groot genoeg is, kunnen we in het bouwteam dit delen met de aannemer en aan de slag gaan. 

Bij het bouwen van een huis loopt de businesscase door en het is belangrijk om te beseffen dat het project niet kan slagen als je niks vindt. Optie 1 is materiaal oogsten, maar je dient ook een duurzame optie 2 te hebben die bijvoorbeeld nieuw maar biobased is en binnen het budget past. Qua kosten scheelt oogsten op gebouwniveau overigens meestal weinig. Aan de inkoop van materiaal ben je minder kwijt door te oogsten, maar het vraagt ook extra handelingen. Zo dien je de stukken gereed te maken voor de bouw, en heb je extra transportkosten en verwerkingskosten. 

Jullie zijn nu ook bezig met het oogsten van het interieur. Hoe gaat dit in zijn werk? 

Het interieur oogsten noemen we stadsjutten. We kiezen express voor een nieuwe benaming, omdat we een andere fase zijn ingegaan. Wij zijn op zoek naar bijvoorbeeld banken, kroonluchters, stoelen en vloeren. Bij het zoeken naar deze materialen kunnen we de hele groep vanaf het begin inzetten. Samen met Kim en Thijs hebben wij de huisstijl van De Warren (stijl, indelingen, kleuren die we gebruiken en verlichting) bedacht, die daarna is opgedeeld per gemeenschappelijke ruimte. Ons huis moet natuurlijk geen kakafonie worden. Deze huisstijl hebben we vervolgens visueel gemaakt in tekeningen, waardoor alle bewoners kunnen zien hoe ons huis eruit gaat zien met daaraan gekoppeld een enorme waslijst van spullen die we zoeken. 

Met die waslijst in de hand zijn bewoners bijvoorbeeld tijdens Koningsdag 2022 heel fanatiek op zoek gingen naar glas in loodramen. Dat vind ik het leuke van architectuur het is mediëren tussen de wens die je voor ogen hebt en hoe je dat uiteindelijk materialiseert. Hoe gaat deze groep zich uitdrukken? Dat is een spannende vraag. 

Wat heeft De Warren nog nodig?

Parket, bouwhout (grote hoeveelheden multiplex platen en standaard balkhout 40x40 ongv kunnen we ophalen), een boom, glas in lood panelen, rood theatergordijn, discoballen, theatertrussen, theaterlampen. En nog alles van dit plaatje hieronder.

Heb jij dit in huis of weet jij iemand die dit heeft en verkoopt, neem dan contact op met Pepijn door een foto en omschrijving te sturen naar +316 25 20 33 49.